فارسي، زبان عاشقان
چه زيباست اين دنيا
فاني ست، اما دوست داشتني
در كوه صداي كوه، در رود صداي رود
و در جنگل درختان كاج صداي باد مي پيچد
آنچه خوانديد شعري زيبا از شاعر معاصر ژاپني كي تاهارا هاكوشو است كه خانم ناهوكو تاواراتاني پژوهشگر و مترجم آن را به فارسي برگردانده است
تاواراتاني متولد 1957 در ژاپن، از سال 64 در ايران زندگي مي كند و در طول دو دهه ي اخير در معرفي فرهنگ ژاپني به جامعه ي فارسي زبان كوشيده است
ناهوكو تاواراتاني در سال 1383 دكتراي خود را در زمينه ي زبان و ادبيات فارسي دريافت كرد و پس از تدريس در دانشگاه تهران به پژوهش در ادبيات تطبيقي روي آورد
در يك صبح زمستاني كه برف تهران را سپيد كرده بود خانم تاواراتاني را ملاقات كردم. او بسيار ساده و صميمي به پرسش هاي من پاسخ گفت
گفتگويم را با تاواراتاني مي خوانيد. هنگامي كه او درباره ي فردوسي و حافظ سخن مي گفت هيچ وقت فراموش نمي كنم چرا كه تاواراتاني با تمام احساسات انساني و با قلبي سرشار از هم آوايي آنها را ميراث بزرگ فرهنگي همه ي جهانيان مي خواند. علاقه ي او به زبان فارسي و ايران در اين جمله خلاصه شده است كه همه ي مردم ايران شاعرند
چرا به زبان فارسي علاقمند شديد؟
اولين برخورد من با زبان فارسي كاملاً اتفاقي بود. در دانشگاهي كه من در آنجا دورة ليسانس را مي گذراندم، دانشجوياني بودند كه زبان فارسي را در حد مبتدي از يك استاد زبان شناسي ياد گرفته بودند. وقتي وارد دانشكده شدم، آن استاد به دانشگاه ديگر منتقل شده بود اما بچه ها مي خواستند اندك معلوماتي كه دربارة فارسي به دست آورده بودند از يادشان نرود، بنابراين به دانشجويان تازه وارد پيشنهاد دادند كه با هم فارسي بخوانيم. من فارسي را با آنها شروع كردم. بعد از آمدن به ايران براي پر كردن اوقات فراغت به خواندن كتابهاي ادبيات معاصر ايران پرداختم و كم كم به فارسي علاقمند شدم.
به نظر شما مهمترين ويژگي زبان فارسي چيست؟
قدمت و چندان در دستخوش تغيير قرار نگرفتن آن. مردم جهان بايد غبطه بخورند كه ايرانيان آثار ادبي چند قرن پيش كشورشان را به راحتي مي خوانند و درك مي كنند
بزرگترين شاعر فارسي زبان كيست؟
به نظر من مردم ايران همه شاعرند و خوب هم اثر شاعرهاي بزرگ را حفظ كرده اند و به كار مي برند
يكي از شرايط مهم يك شاعر بزرگ اين است كه واژگان يك زبان را به جا بتواند به كار برد. واژگان كه گفتم منظورم اين است كه فخرفروشي نكند. به نظر من شعر فردوسي در شاهنامه پر از واژگان ساده و عادي است و اين نقطه قوت اوست. اما بعضي شاعران ظرافت انتخاب واژگاني كمتري داشته اند
داشتن اطلاعات جداي از شعر مانند دانش تاريخ و اسطوره شناسي هم بسيار مهم است
فردوسي و حافظ بسيار روان شعر سروده اند و با سادگي به مقصود رسيده اند اين دو ميراث بزرگ زبان فارسي هستند
من به فال حافظ اعتقاد دارم. فردوسي و حافظ براي من بسيار عزيز هستند
از شعراي معاصر هم سهراب سپهري و فروغ فرخزاد را دوست دارم
خانم تاواراتاني تا كنون چه كتابهايي به زبان فارسي منتشر كرده ايد؟
«شعراي بزرگ معاصر ژاپن» (انتشارات توس، 1377)، «پيوند آيين بودا و عرفان اسلامي» مجموعة سخنراني هاي پرفسور موري موتو» (نشر پژواك كيوان و مركز بين المللي گفت و گوي تمدن ها، 1383) و «مار و كاج»( انتشارات بهجت 1385)
دكتر تاواراتاني طي سالهاي 1368 تا 1376 زبان و ادبيات ژاپني در دانشگاه تهران تدريس كرده است.
موقعيت آيين بودا در ايران چگونه بوده است؟
روايتي وجود دارد كه بودا براي ترويج آيين بودايي به سيستان ايران آمده است و خاندان برمكيان در ايران اصلاً بودايي بوده اند و برمكي نام يكي از درجات بودائيان است
در دوره ي ساسانيان هم آيين بودا رواج داشته است. بيشتر از آنچه كه تصور مي شود، بودائيان در ايران حضور داشتند و عرفاي و حكماي ايراني در ايران از اين حضور استفاده كرده است
معبد نوبهار در همدان از نشانه هاي حضور بودائيان هستند
ويژگي شعرهاي معاصر ژاپن چيست؟
حدود 140 سال پيش ژاپن وارد دوران تجدد گرايي شده است كه همه چيز ناگهان تغيير كرد. در دوران امپراتور ميجي، افكار اروپايي وارد ژاپن شد
تحت تاثير اين مكاتب ادبي و فكري شعري ژاپن هم تغيير كند
يكي از بزرگترين تغييرات شعر آن دوران را مي توان گفت كه بر اساس تجربيات شعرا، شعر سروده شود
قبل آن شعر يك وسيله ي فرهنگي و معاشرتي انگاشته مي شود. كساني كه در طبقه ممتاز جامعه باشند لازم بود كه در صورت لزوم در مهماني يا مجلس مناسبتي بطور في البداهه شعر بگويند و اين نشانه ي سواد و معلومات آن شخص بود مناظر زيبا و جاهاي ديدني زيباي ژاپن ممكن است توسط آن شخص ديده نشده باشد و با اين وجود توسط او در شعر توصيف مي شد. اما در شعر جديد اين روش بشدت محكوم شد و شاعران بر اساس تجربيات و احساسات واقعي خودشان شعر مي سرودند و اين رويكرد همچنان ادامه دارد
راز موفقيت امپراتور ميجي در ژاپن چه بود؟
همزمان با امپراتورميجي، امير كبير در ايران هم به نوآوري روي آورد. رمز موفقيت امپراتور ميجي شجاعت پذيرش فرهنگ جديد و همراهي مردم ژاپن بوده است
اشتراكات فرهنگي ايران و ژاپن از ديدگاه شما چيست؟
رفتار ايرانيان و ژاپني ها بسيار شبيه به هم است براي مثال آنها اهل تعارف هستند و سعي مي كنند به جاي اين كه صريح صحبت كنند مودبانه منظورشان را با بيان مي كنند. همچنين آنها سنت گرا هستند و به سنت ها و آدابي كه از گذشتگان به آنها رسيده است وفادار هستند. اين دو به نظر من مهمترين شباهت هاي فرهنگي اين دو ملت است
امكان دارد يك نمونه از هم آوايي فرهنگ ايران و ژاپن براي ما بگوييد؟
تولد ميترا، ايزد روشنايي در فرهنگ ايراني از سنگي صخره اي و آماته را سو از خورشيد در فرهنگ ژاپني از اتاقك صخره اي از همانندي هاي خجسته فرهنگ ايران و ژاپن است
فعاليت هاي پژوهشگران ايراني درباره ي فرهنگ ژاپني را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
فعاليتشان در تمام جهات صورت نمي گيرد و خيلي سليقه اي عمل مي شود. به نظر مي رسد فقط بازار «هايكو» و «ذن» رونق دارد و در اين زمينه ها كتب زيادي منتشر مي شود. به عبارت ديگر چيز جديدي در فعاليت پژوهشگران ايراني ديده نمي شود
براي شناخت بهتر فرهنگ ژاپني چه توصيه اي به ايرانيان داريد؟
مطالعة كتاب هاي و جمع آوري اطلاعات را توصيه مي كنم. به علاوه قضاوت عجولانه نكنند تا به طور صحيح برداشت از فرهنگ ژاپن صورت بگيرد
در «مار و كاج» چه نكته جالب توجهي بود كه باعث شد شما سراغ بررسي اين نمادها در ادبيات ايران و ژاپن برويد؟
همان طور كه در مقدمه كتاب نوشته ام، اين دو، سمبل مرگ و زندگي هستند، هم مرگ و هم زندگي. اين ويژگي توجة من را جلب كرد
ره آورد يادگيري زبان خارجي براي هر فرد چه مي تواند باشد؟
نزديك بيست سال در كشور گل و بلبل زندگي مي كنم. يكي از تجربيات بي مقداري كه به دست آورده ام اين است كه تفكرات و فعاليت هاي ذهني انسان ها در عمق به يك ريشه مي رسند. از وقتي كه يادگيري زبان فارسي را شروع كردم، هميشه اين گفتة گوته در ذهنم بوده و هست، كه مي گويد: «كسي كه فقط يك زبان را مي شناسد، در واقع آن زبان را هم نمي شناسد.» صحت فرمايش گوته را با چشم خودم ديدم؛ به اين معني كه هر چه بيشتر با زبان فارسي آشنا مي شدم، احساس مي كردم كه شناختم از زبان ژاپني هم بيشتر مي شود. و همراه با آن، احساسي كه در آغاز نوشتم در من بيدار شد
فعلاً با صحيح يا غلظ بودن نظرية همريشگي تفكرات و فعاليت هاي ذهني انسان ها كاري ندارم، زيرا موضوعي به اين مهمي را نمي توان در رساله اي چنين مختصر جاي داد
اما به كساني كه آن نظريه را غلط مي دانند با جرأت مي گويم كه قبل از اينكه قضاوت عجولانه بكنند، وقت بيشتري روي مطالعه و جمع آوري اطلاعات بگذارند. به نظر من ضعف اطلاع رساني يكي از عمده ترين دلايل كژروي و كندي در طي كردن مسير به مقصدي به نام درك درست از همديگر است
به عنوان يك پژوهشگر ژاپني در زمينه فرهنگ ايران چه پيامي براي مردم ايران داريد؟
مطالعه كنيد تا دربارة كشور خود بدانيد، زيراچه بخواهيد چه نخواهيد ريشة شما از آنجا آب مي خورد. منظورم از مطالعه، مطالعة كتاب ها در موضوعات گوناگون است. به علاوه نبايد از فرهنگ ديگر كشورهاي جهان غافل باشيد، زيرا از طريق مقايسه كردن فرهنگ خودي با فرهنگ ديگران، شناخت دقيق فرهنگ خودي ميسر مي شود
يك خاطره ي خوب از ايران براي ما تعريف كنيد؟
نخستين باري كه تاريخ ايران را خواندم در دبيرستان بود. بسيار در كتاب تاريخ دنيا بخشي از كتاب درسي به ايران اختصاص يافته بود
شكوه سلسله هخامنشيان، زيبايي اصفهان و تعبير نصف جهان و ملي كردن صنعت نفت و شخص دكتر محمد مصدق براي من به ياد ماندني بود
در آن سالها در كنكور هم سؤال اصفهان آمد كه من نصف جهان را به عنوان گزينه درست جواب دادم. هنگامي كه به ايران آمدم براي ماه عسل به اصفهان رفتم ميدان نقش جهان را ديدم و قانع شدم كه اصفهان، نصف جهان است و از اصفهان بسيار خوشم آمد
كدام خصوصيت ايراني ها براي شما جالب است؟
ايرانيان روي زبان فارسي تعصب خوبي دارند و اين بسيار مثبت است
سركار خانم تاواراتاني اگر امكان دارد در پايان مصاحبه يك حكايت ژاپني براي خوانندگان اعتماد ملي تعريف كنيد؟
در دوران امپراتور شومو در شهر نارا در معبدي بودايي كاهني زندگي مي كرد او هنگام مردن به شاگردانش وصيت كرد كه تا سه سال در اتاقش را باز نكنند. هفت هفته پس از مرگ كاهن شاگردان ديدند كه ماري بزرگ در آستانه اتاق ايستاده است
شاگردان از مار خواستند كه از در كنار رود و بعد با كمال تعجب يك اتاق پر از طلا پيدا كردند معلوم شد كه مار در حقيقت روح كاهن طمع كار است
ژاپني ها مي گويند مي توان قله ي كوه سومه رو را ديد اما قله كوه طمع را نمي توان ديد
جواد لگزیان
