آیا فرهنگ کار مفرط ژاپن بالاخره تغییر می‌کند؟

مرگ ناشی از کار مفرط در ژاپن چنان مشکل ریشه‌داری است که حتی کلمه مخصوص به خود را دارد: "کاروشی".

اکنون دولت و گروه‌های تجاری در تلاش هستند تا برای کارمندان فرصتی فراهم کنند. آنها سعی دارند کارمندان ماهی یک‌بار زودتر محل کارشان را ترک کنند و به اين ترتیب، گام کوچکی برای اعاده‌ زندگی‌شان بردارند.

در این طرح که به "جمعه‌ پاداش" معروف است، به شرکت‌ها پیشنهاد شده است تا کارکنان خود را مجبور کنند در آخرین جمعه هر ماه سر ساعت سه بعد از ظهر به خانه بروند.

خودکشی زنی که در دنتسو، بزرگ‌ترین شرکت تبلیغاتی ژاپن، بیش از ۱۰۰ ساعت در ماه اضافه‌کاری می‌کرد، باعث شد این طرح بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد. مرگ این زن که اکنون مشخص شده است "کاروشی" (ناشی از کار مفرط) بوده است، در نهایت باعث شد مدیر اجرایی شرکت استعفا دهد.

اما با سالانه حدود ۲۰۰۰ مرگ مرتبط با کار مفرط، تنها تعداد اندکی بر این باورند که این طرح داوطلبانه چیزی بیش از یک گام کوچک به سوی تغییر رویه باشد.

این، نه اولین‌باری است که کار مفرط به عنوان یک مشکل دیده می‌شود و نه اولین‌باری است که کسی تلاش می‌کند تا درباره این موضوع کاری انجام دهد.

دولت در گذشته سعی کرده است که کارمندان را مجبور کند بیشتر از مرخصی‌هایشان استفاده کنند. اما موفقیت چندانی نداشته است؛ وزارت کار ژاپن می‌گوید که آنها فقط نیمی از این روزها را مرخصی می‌گیرند.

تعداد روزهای تعطیلات رسمی در ژاپن با هدف مجبور کردن مردم به استراحت، امسال به ۱۶ روز افزایش یافته است.

در ادامه این تلاش‌ها، به کارمندان دولت ساعات کاری قابل تغییر داده شده است، از جمله آنها می‌توانند در تابستان کار خود را زودتر شروع و تمام کنند. حتی در برخی ادارات به محض پایان ساعت کاری، چراغ‌ها خاموش می‌شود. کارمندان به شکل فزاینده‌ای از این طرح استقبال کرده‌اند و بعضی روزها سر ساعت به خانه می‌روند. آنها حتی این موضوع را در رسانه‌های اجتماعی اعلام می‌کنند تا دیگران به انجام عمل مشابه تشویق شوند.

رویه‌هایی که در پیش گرفته شده‌اند، به تغییر این تفکر که اضافه‌کاری بیش از حد، لزوما چیز خوبی است، کمک کرده است، اما در خود ساعات کاری هيچ تغییری به وجود نیاورده است.

طبق آماری که در سال ۲۰۱۴ میلادی، موسسه سیاست و آموزش کار ژاپن منتشر کرد، حدود ۲۲ درصد جمعیت ژاپن بیش از ۴۹ ساعت در هفته کار می‌کنند. البته این رقم در کره‌ جنوبی ۳۵ درصد و در آمریکا ۱۶ درصد است.

چرا تغییر؟

برای دولت و گروه‌های تجاری منافع شخصی هم وجود دارد.

بیش از دو دهه است که اقتصاد ژاپن با رکود مواجه است. این وضعیت با مصرف پایین و نرخ زادوولد بسیار پایین بدتر شده است. عادت کارمندان دولت به سپری کردن بیشتر ساعات بیداری خود در سر کار، یکی از عوامل موثر در کم بودن میزان مصرف و پایین بودن نرخ زادوولد است.

میزان بازدهی و بهره‌وری شرکت‌ها هم از این که کارمندان دائما مشغول به کار هستند، آسیب می‌بیند. به ویژه آن که این شرکت‌ها برای استفاده از فناوری‌های جایگزین نیروی کار هم سرمایه‌گذاری نمی‌کنند.

توشی‌هیرو ناگاهاما، اقتصاددان ارشد موسسه پژوهش زندگی دای-ایچی، به بی‌بی‌سی گفت که در هر جمعه‌ پاداش اگر ۱۰۰ درصد آنهایی که واجد شرایط هستند، ساعت ۳ بعدازظهر به خانه بروند، مصرف شخصی در آن روزها می‌تواند به میزان ۱۲۴ میلیارد ین (تقریبا معادل یک میلیاد دلار) افزایش پیدا کند.

اما او تاکید می‌کند که کارمندان ژاپنی معمولا ساعات بسیاری را حتی پس از ترک محل کار با همکاران خود می‌گذرانند و کارمندان ژاپنی اغلب برای تنها گذاشتن همکارانشان احساس گناه می‌کنند.

آقای ناگاهاما می‌گوید: "کارمندان ژاپنی نگران مایوس کردن همکارانشان هستند. آنها حس کار گروهی شدیدی دارند."

کم کار کردن کارمندان مخصوصا برای بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک ژاپنی که می‌کوشند هزينه‌ها را پايين نگه دارند، سخت است. مخصوصا این که بسیاری از آنها به طور خانوادگی اداره می‌شوند و زود ترک کردن محل کار برای این دسته حتی مشکل‌تر است.

آقای ناگاهاما اشاره می‌کند که حتی با "جمعه‌ پاداش" ممکن است بسیاری از کارمندان این زمان را در روزهای دیگر جبران کنند یا حتی مشغول انجام کارهای دیگری غیر از تفریح و استراحت شوند و در نهایت، هدف طرح بی‌اثر شود.

با وجود تردیدهایی که درباره این طرح وجود دارد، حامیان آن امیدوارند که هدف نسبتا کوچک ماهی یک بار پایان زودهنگام کار، همراه با حمایت دولت و صنعت، زمینه‌ساز مشارکت افراد شود و به مرور تغییرات بنیادین دیگری در فرهنگ کار به وجود آید.

این کمپین همچنین فرصت‌هایی تجاری برای رستوران‌ها، فروشگاه‌ها و شرکت‌های مسافرتی و دیگر کسب‌وکارهایی است که می‌توانند از ساعات غیرکاری کارمندان سود ببرند.

البته تغییر نگرش‌های عمیقا ریشه‌دار نیازمند تلاش بیشتری است. ژاپنی‌های جوان‌تری که سال‌ها به خاطر تغییر ساختار کاری از موقعیت شغلی مادام‌العمر پدران خود برخوردار نبودند، دچار سردرگمی شده‌اند. آنها ممکن است از این تغییر استقبال کنند با این استدلال که شاید فرصتی که در بعضی روزهای جمعه به آنها داده می‌شود تا زودتر به ايزاکايا (ميخانه) سر بزنند، همان تکانی است که برای رسیدن به توازن بهتر بین کار و زندگی لازم دارند.

گزارش از سيميون پاترسون