سفر نامه فوروکاوا

سفر نامه فوروکاوا

نوبويوشي فوروکاوا، يکي از افسران ستاد جنگ ژاپن است که در سال 81-1880 ميلادي برابر با 98-1297 هجري قمري در روزگار ناصر الدين شاه به همراه هيأت ماساهارو يوشيدا نخستين فرستاده ژاپن به دربار قاجار به ايران آمد. اهدافي که ظاهرا اين هيأت به دنبال آن بودند ارزيابي ايران و گسترش مناسبات سياسي و تجاري بين اين دو کشور بود.

اين هيأت 7 نفره که از راه دريا از سمت جنوب به ايران آمده بودند پس از مسافرتي 42 روزه از بوشهر به تهران رسيده و پس از 110 روز توقف در تهران از طريق بندر انزلي و اروپا به کشور خود بازگشتند.

فوروکاوا يکي از اعضاي اين هيأت است که گزارش سفر خود را به رشته تحرير در آورده است که از ابعاد مختلفي قابل توجه مي باشد. علاوه بر اين که سفرنامه شامل تصاويري از آن دوره که نقاشي شده است نيز مي باشد.

اين سفرنامه به جز برخي مطالب آن توسط دو مترجم ايراني و ژاپني به فارسي برگردانده شده است . بخش هايي که به فارسي ترجمه نشده است شامل مطالبي است که تازگي نداشته و برگرفته از منابع ديگر بوده است؛ همانند شرح تاريخ ايران از روزگار باستان تا سده نوزدهم و نيز مطالبي که مناسبت نزديک با سفر به ايران ندارد، مانند جزئيات سفر نويسنده در اروپا در راه بازگشت به ژاپن.

اين سفرنامه داراي مباحث مختلفي است که نويسنده آن را به چهار بهره تقسيم نموده است:

بهره اول: بررسي موقع و وضع جغرافيايي ايران، جمعيت ايران، آب و هوا و بيماريهايي بومي، تاريخ مختصر ايران، خاندان سلطنت، حکومت، مقررات و نظامات حاکم، اديان ومذاهب، درآمد سالانه ماليات (ماليات و وضع کشت و کار از روي نمونه شيراز. محصول اراضي کازرون و ماليات هاي گوناگون)، ادبيات، قشون، صادرات و واردات، حمل و نقل، تلگراف، پست و پول، اوزان و مقادير و تقويم.

بهره دوم: شامل روز نامه سفر از آغاز حرکت تا رسيدن به پايتخت ايران مي باشد.

بهره سوم با عنوان در دارالخلافه به شرح وقايعي که در مدت 110 روز در تهران بر آن ها گذشته بيان شده است.

بهره چهارم نيز با عنوان روزنامه سفر بازگشت خلاصه اي از ترجمه اصل سفرنامه است که گزارش روزانه نويسنده از ديده هايش در ايران وعثماني و مختصري از شرح سفرش به اروپا به مقصد وين در اتريش براي ديدار از کارخانه اسلحه سازي آنجاست.

اما مختصري از نکات قابل توجه در اين سفرنامه را مي توان چنين بيان نمود:

- اين سومين سفرنامه ايست که تاکنون از زبان ژاپني به فارسي ترجمه شده است.

- نويسنده به عنوان فردي نظامي و سياستمدار که ذهني خلاق و پويا دارد در اين سفرنامه اطلاعات ارزنده اي درباره سرزمين ايران، هنر، آداب و رسوم و اطلاعات نظامي، توجه به حضور انگليسي ها در ايران، اقدامات و نيات آن ها و حوادثي از دوران قاجار همچون واقعه هرات، شورش افاغنه و واقعه بابي ها ارائه داده است که گاه در ساير سفرنامه هايي که حتي اروپائيان به ايران در آن زمان داشته اند يافت نمي شود.

- ويژگي بارز و خاص اين سفرنامه توجه خاص فوروکاوا به وضعيت جغرافيايي و آب و هوايي مناطق مختلف مي باشد به گونه اي که وي در روزشمار خويش حتي درجه حرارت هوا را نيز بيان مي کند. فاصله بين مناطق مختلف، تعداد جمعيت مناطق مختلف و آمار و ارقامي که ارائه مي دهد از نکات دقيقي است که در سفرنامه هاي ديگر يافت نمي شود.

- با توجه به نظامي بودنش، وي توجه خاصي به وضعيت نظامي مناطق مختلف دارد و به هر منطقه اي که مي رود گزارشي از آن ارائه مي دهد که بسيار حائز اهميت است. گزارش وي از وضعيت نظاميان ايراني و انگليسي در جنوب ايران، به خصوص وضعيت نظامي کشور که گزارش قابل توجهي از وضع لشکري ارائه مي دهد و شامل تاريخچه نظام، معلمان اروپايي قشون، وضع واحدهاي جديد نظام و غيره در آن دوره مي باشد. علاوه بر توجه خاصي که به کسب اطلاع از وضعيت نظامي ساير کشورها داشته است. و در واقع شرح انتقادي وي درباره وضعيت نظام ايران در زمره ارزنده ترين بخش از يادداشت هاي اوست که شرح مطالب وي همراه با آمار و ارقام مي باشد.

- وي در زمان حضورش در پايتخت نيز ديدارهايي با صاحب منصبان از جمله ناصر الدين شاه و وزيران که شرح حالاتي که از آنان ارائه مي دهد در شناخت شخصيت هاي آن دوره قابل توجه است نيز مي پردازد.

- بسياري از آداب و رسوم ايرانيان که به دليل عجين شدن مردم اين سرزمين شايد کمتر مورد توجه قرار گيرد از زبان خارجيان که بيان مي شود مسلما جالب مي باشد. فوروکاوا که نگاه کنجکاوانه اي دارد در جاي جاي مختلف حتي بدون پروا نفرت و انزجار خود را از برخي آداب و رسوم ها به راحتي ابراز مي دارد. از جمله لقمه برداشتن با دست و خانه هاي گلي ايرانيان که از آن ابراز تنفر مي کند و نيز خربزه ايران که در مورد آن مي گويد: شيرين ترين ميوه اي بود که چشيدم ...اما هنوز چيزي عجيب تر از اين ميوه نديده ام.

- شرح ديدارهاي هيأت ژاپني از ناصر الدين شاه در تهران و سلطان عثماني در اسلامبول و گفتگوهاي انجام شده از ديگر قسمت هاي قابل توجه سفرنامه وي مي باشد. گفتگويي که بين هيأت همراه و ناصرالدين شاه انجام مي شود و نويسنده آن را بيان مي کند به لحاظ مقايسه بين دو فرهنگ ايران و ژاپن به لحاظ پيشرفت ژاپن و عقب ماندگي ايران بسيار حائز اهميت است. نويسنده در بخش هاي ديگر سفرنامه خود اشاره مي کند که احوال دولت و ملت ايران را که بنگريم رفتار حکومت با مردم بر روي هم مانند رفتار دشمن با مملکت تسخير شده اي است. از نظر او يکي از دلايلي که باعث توسعه نيافتگي ايران شده اين است که اکثر مردم ارزش علم و فرهنگ را نمي شناسند. به نظر او اگر نخست ادبيات و معرفت ميان مردم رواج يابد اگر مدرسه اي هم نباشد هر کس مي کوشد بر دانش خود بيافزايد و عادات و رسوم بد را از ميان برداشته و پيوسته رو به سوي تمدن بروند. ضمن اين که در جاي جاي نوشته ها از وضعيت تأسف بار ايران به لحاظ عقب ماندگي از جهات مختلف اظهار نارضايتي مي کند.

- فوروکاوا نويسنده اين سفرنامه با توجه به اطلاعات جالب و قابل توجهي که ارائه مي دهد و با همه تيزبيني و دقت نظري که داشته است مطالبي را نيز ارائه مي دهد که نشان دهنده بي اطلاعي او از برخي مسائل مي باشد. به خصوص عدم آشنايي او با اسلام و ارائه مطالب نادرستي درباره اسلام و جايگاه مجتهدان و مسلمين مي باشد. به عنوان نمونه وي در مورد روزه مسلمانان چنين مي نويسد: در اين ماه که رمضان خوانده مي شود، مردم همه در روز مي خوابند و هنگام عصر بلند مي شوند. هر روز غروب در مرکز شهر توپ مي اندازند تا هنگام ]افطار‍[ را خبر بدهند. مردم با شنيدن صداي توپ از خواب بر مي خيزند و غذا مي خورند و سپس به تلاوت قرآن و خواندن نماز مي پردازند. در نيمه شب دوباره غذا مي خورند و شب را به روز مي رسانند و با دميدن سپيده صبح دوباره مي خوابند. زندگي آن ها در سراسر اين ماه بر اين روال است. با سر آمدن فصل روزه داري مردم همه جمع مي شوند و گويا به مدت سه روز ضيافت دارند و شراب مي نوشند و گوشت مي خورند. خيال مي کنم که هر چند که شراب نوشيدن در اسلام سخت منع شده است اما در اين مواقع مجاز شمرده مي شود و آن ها خود را سزاوار ملامت نمي دانند. (ص90) در موردي ديگر وي در مورد کاغذ در ايران مي گويد: در ايران هنوز با ساختن کاغذ آشنا نيستند. تا صد سال پيش روي پوست گوسفند چيز مي نوشتند. به تازگي رفته رفته هر چه بيشتر کاغذ به کار مي برند که همه آن را از اروپا مي آيد.

نوشته : منيره شريعت جو

برگرفته از

http://www.historylib.com/Site/SViewDocument.aspx?DocID=173&RT=List