تربیت معلم درژاپن

تربیت معلم درژاپن

" تربیت معلم " را می توان از جمله حساس ترین و مهم ترین مؤلفه های نظام های تعلیم و تربیت دانست ؛ چرا که موفقیت و عدم موفقیت در ایجاد تحول در نظام های آموزشی ، منوط به توانمندی ها و قابلیت های حرفه ای معلمان است که مجریان اصلی برنامه ها در محیط واقعی هستند. ¹ بی دلیل نیست که ژاپنی ها می گویند ، شایستگی هر نظام آموزشی ، به اندازه شایستگی معلمان آن نظام است. لذا توجه به تربیت معلم با توجه به چالش های جدید ، امری ضروری است.

درکشورعزیزمان ایران اسلامی کمابیش برنامه های تدوین شده مطابق استانداردهای ژاپنی است ولی دربیشترموارددراجرای موفق برنامه هامتاسفانه بامشکلات اجرایی ناشی ازعدم شایسته سالاری،مشکلات اقتصادی،کسربودجه،و....روبروهستیم.

این مقاله در نظر دارد ، ضمن پرداختن به اهمیت آموزش معلمان ، مروری نیز بر نظام تربیت معلم ژاپن داشته باشد.

ضرورت بازنگری برنامه های تربیت معلم
پس از دهه 1960 میلادی به دلیل تحول در مفهوم توسعه ، " تعلیم و تربیت " در توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جایگاهی ویژه یافت و نقش نیروی انسانی آموزش دیده و تأمین آن برای توسعه جوامع در اولویت قرار گرفت. در واقع توسعه ، مفهومی انسانی پیدا کرد. لذا برای دستیابی به هدف های توسعه ، سرمایه گذاریهای جدی صورت گرفت. ²
در ربع آخر قرن بیستم ، تلاش هایی جدی در زمینه توجه به افزایش کیفیت نظام های آموزشی به عمل آمد. در همین راستا ، توصیه نامه اجلاس بین المللی تعلیم و تربیت ، در سال 1996 ، آموزش و پرورش را به عنوان بهترین انتخاب و کلید طلایی برای رویارویی با چالش های موجود اجتماعی معرفی کرد. از آن جا که تحقق هر آرمانی در آموزش و پرورش در گروی معلم به عنوان نیروی انسانی است ، در این اجلاس بر تقویت نقش معلم ، افزایش حرفه مندی های وی بر اساس تغییر بنیادی در شیوه های آموزش دادن به او ، ایجاد علاقه به یادگیری در طول عمر ، پیوند " مهارت در دانش " با " مهارت در شیوه های یاددهی - یادگیری " ، تسلط بر راهبردهای آموزشی در شرایط متفاوت یادگیری های دانش آموزان و ... تأکید کرد. همچنین با اعلام این اصل که هیچ اصلاحی نمی تواند بدون همکاری و مشارکت معلمان موفق شود ، بر توجه به مشارکت معلمان در تغییرات بنیادی تأکید ورزید.
در کتاب " تفکر درباره تحولات آینده آموزش و پرورش " نیز که محصول گردهمایی های سال های 1980 و 1981 " یونسکو " است ، آمده است: " تحول در نقش معلم ، موجب شد در برنامه های تربیت معلم تغییراتی پدید آید. از جمله اینکه اغلب کشورهای پیشرفته دوره های تربیت معلم را طولانی ساختند و برای معلمان کارآموزی ها و باز آموزیهایی پیش بینی کردند. همگام با این تحولات ، منابع دانش و اطلاعات نیز رو به فزونی گذاشت و از این طریق به محتوای برنامه های تربیت معلم و کتاب های درسی و برنامه های آموزشی ، مطالب و موضوعات جدیدی افزوده شد. اما این تحولات و تغییرات ، مشکلات غیر قابل انتظاری را به وجود آوردند و موجب شدند ، این تفکر شکل بگیرد که برنامه های خرد و اصلاحی آموزش و پرورش و در صدر آنها اصلاح و بهسازی تربیت معلمان و مربیان ورزیده و کارآمد باید به صورت گسترده و فراگیر صورت گیرد. در این راستا تربیت معلم به عنوان فرایندی پیوستار ، آموزش پیش از خدمت و تربیت حین خدمت را مورد توجه جدی قرار داد. "³

آموزش پیش از خدمت در ژاپن
ژاپن تنها کشوری است که در زمینه آموزش معلمان ، اقدامات جدی انجام داده است. در این کشور ، برنامه های تربیت معلم به وسیله کالج ها و دانشگاهها و با تصویب وزارت آموزش ، علوم و فرهنگ تهیه می شود. دانشگاهها و کالج ها برنامه درسی خود را مطابق با برنامه ای درسی که توسط مرکز ⁴" EPCL "* و مرکز ایجاد استانداردهای آموزشی ، تهیه می شود ، تدوین می کنند. بخشی از این مرکز که در سال 1988 تأسیس شده است ، وظیفه تهیه جزئیات برنامه درسی معلمان و حداقل واحدهایی را که باید در دانشگاهها بگذرانند و نیز حداقل واحدهای هر موضوع درسی را در ارتباط با نوع گواهینامه ها به عهده دارد. برای معلمان سه نوع گواهینامه وجود دارد:
1. گواهینامه عالی با مدرک فوق لیسانس
2. گواهینامه لیسانس برای دبیرستان
3. گواهینامه فوق دیپلم برای ابتدایی

معلمان مدرسه های ابتدایی ، یک دوره دو ساله را در کالج های تربیت معلم می گذرانند و معلمان دبیرستان ها دوره ای چهارساله را در دانشگاهها طی می کنند. اکثر معلمان دارای مدرک فوق دیپلم هستند و تقریباً 75 درصد همه کالج ها و دانشگاهها دوره مخصوص تربیت معلم را دارند. استانداردهای مخصوص تهیه شده توسط وزارت آموزش و پرورش ، ساعات و واحدهای خاص موضوعی و واحدهای مربوط به تعلیم و تربیت را مشخص کرده است.

بیش تر واحدهای مربوط به آموزش و پرورش ، برای دوره های پایین تر ارائه می شوند و افرادی که قرار است در سطوح بالاتر تدریس کنند ، لازم است بیش تر واحدهای مربوط به موضوع خاص رشته بگذارنند. معلمان آموزش دیده ، باید حداقل دو و حداکثر چهار هفته در مدرسه محل زندگی خود به تمرین معلمی بپردازند. آن ها در پایان دوره ، گواهینامه دریافت می کنند.

دانشگاههای ملی تربیت معلم ، برای دوره های کارورزی معلمان ، مدرسه های خاصی را در نظر می گیرند تا دانشجو معلمان بتوانند در آن ها به تمرین معلمی بپردازند. همچنین در این برنامه از مدرسه هایی که تمایل به مشارکت دارند نیز استفاده می شود. برنامه های آموزشی پیش از خدمت معلمان مدرسه های ابتدایی ژاپن ، برای کمک به بهبود وضعیت معلمان طراحی شده اند. این آموزش ها برنامه ریزی شده هستند و با فعالیت های تحقیقی و تشریک مساعی همراهند. به دانشجو معلمان یاد داده می شود که چگونه از راه ارتباط با دانش آموزان و دیگران می توانند از یکدیگر بیاموزند و چگونه مهارت های خود را در زمینه یادگیری در طول عمر افزایش دهند.

آن ها می دانند که تجربه کردن ، خود آموزی ، پذیرش انتقاد ، و خود ارزیابی ، مهم ترین بخش های این فرایند آموزشی هستند. به علاوه ، کارگاهی آموزشی در آخرین برنامه آموزشی دانشجو معلمان وجود دارد که آنان را در یک دوره طولانی ، در گیر فعالیت های خود ارزیابی و بهبود روش ها می کند. این دوره ، الگویی جدید به منظور افزایش توانایی های معلمان ، شامل چهار محور: خود راهبری ، خود آموزی ، ابراز وجود ، خود ارزیابی و نیز تشریک مساعی معلمان با یکدیگر ، با شاگرد و با والدین ارائه می کند.

شرایط معلمان
انتظارات از افرادی که تمایل دارند وارد حرفه معلمی شوند ، بسیار بالاست. لذا افرادی که قادرند این انتظارات را برآورده سازند ، وارد این حرفه می شوند. از معلم ژاپنی انتظار می رود در ارتباط با دانش آموزان خود احساس مسئولیت کند. این مسئولیت تنها به ساعات کلاسی محدود نمی شود ، بلکه رفتار بیرون از مدرسه دانش آموزان را نیز در بر می گیرد. معلمان دانش آموزان خود را تشویق می کنند که شهروندان خوبی باشند. آنها اخلاق فردی و اجتماعی را از طریق برنامه درسی تلفیقی آموزش می دهند. همچنین به عنوان ناظر در باشگاهها ، تیم های ورزشی و سایر گروهها شرکت می کنند. علاوه بر این ، آنان مسئولیت های بسیاری در قبال سایر معلمان همردیف خود دارند و در فعالیت های گروهی مربوط به ارتقای روش های تدریس حرکت می کنند.

اتاق معلمان در مدرسه های ژاپن به نحوی طراحی شده است که تسهیلات لازم را برای تشریک مساعی آنان فراهم می سازد ، نوعاً همه معلمان در یک اتاق در کنار یکدیگر و با افراد همگروه خود در یک موضوع درسی خاص ، دور یک میز مخصوص می نشینند.
در بیشتر مدرسه ها ، فعالیت های روزانه با تشکیل جلسه ای در خصوص یک موضوع اصلی که قبلاً اعلام شده است ، آغاز می شود. معلمان ، معمولاً فرصت کوتاهی دارند تا با افراد همگروه خود در مورد آن موضوع به بحث و تبادل نظر بپردازند. جلسات طولانی تر معمولاً در طول هفته برگزار می شوند ؛ به نحوی که معلمان با افراد همگروه خود ، راجع به طرح مطالعه برای هفته بعد و نیز مسائل و مشکلات مربوط به کلاس خود بحث می کنند.

در مقایسه با معلمان بسیاری از کشورهای اروپایی ، معلمان در ژاپن منزوی نیستند. یک روز کار معلمی توأم است با ایجاد توازن بین آموزش به دانش آموزان و کار با دیگران. این امر برای پیشرفت و توسعه تدریس معلمان برنامه ریزی شده است. معلمان همچنین با گروهی دیگر از معلمان که موضوع مشابه آنان را تدریس می کنند ، تشریک مساعی می کنند. برای مثال ، در این جلسات مدلی برای نمایش کلاسی طراحی می کنند که توسط سایر معلمان و یا ناظران از خارج مدرسه مورد مشاهده قرار می گیرد.

پرورش حرفه ای معلمان که بر مشاهده مشترک و شرکت همگانی در مباحث کلاس درس استوار است ، به آنها این امکان را می دهد که روشهای یکدیگر را در ارائه یک برنامه درسی در کلاس ، با هم مقایسه کنند و از این مقایسه و تبادل نظر درباره روشهای گوناگون ، ارائه برنامه درسی واحد را بیاموزند و توانایی های حرفه ای خود را بالا ببرند. آن ها در مباحث مشترک خود می آموزند که آموزش مؤثر کدام است و و اقعاً چه چیزی برای یاد دادن اهمیت دارد. معلمان ژاپنی با بررسی محتوای آموزشی ، سعی می کنند اهمیت آنچه را که باید آموزش دهند ، کشف کنند. معلمانی که برای دوره ابتدایی تربیت می شوند ، می آموزند که به پرورش همه جنبه های شخصیت دانش آموزان کلاس اعتقاد داشته باشند و این احساس در آن ها تقویت می شود که وظیفه اصلی و مهم ترین مسئولیت آنان توجه به همه دانش آموزان است و نه صرفاً دانش آموزان مستعد و توانا.

معلمان در ژاپن بیشتر وقت خود را در مدرسه می گذرانند. به طور معمول یک معلم ژاپنی از ساعت 30 : 7 صبح تا ساعت 6 بعد ازظهر در مدرسه است و معلمان جوان تر وقت بیشتری را مدرسه سپری می کنند. آن ها در قبال همه این مسئولیت ها ، در مقایسه با سایر کشورها و نیز نسبت به کارکنان مشاغل دیگر در ژاپن ، از اعتبار و احترام بسیار بالایی برخوردارند.

نتیجه گیری
در رویارویی با چالش های آینده ، آموزش و پرورش سرمایه ای اجتناب ناپذیر است. تحقق هر آرمانی در آموزش و پرورش ، در گروی نیروی انسانی آن یعنی معلمان است که عامل اجرایی آرمانها در محیط عملی هستند و هیچ اصلاحی بدون همکاری و مشارکت فعال آنان انجام نخواهد شد. لذا توجه و بازنگری در برنامه های تربیت معلم ، چه قبل و چه حین خدمت ضروری است. بسیاری از کشورها در سال های اخیر توجه خاصی به این امر نشان داده اند. در این راستا نگاهی به برنامه تربیت معلم در ژاپن ، نشان می دهد ، این برنامه ها به نحوی طراحی شده اند که خود انگیختگی ، احساس مسئولیت ، علاقه به کار گروهی و توانایی ارزیابی پیشرفت کار در معلمان پرورش یابد و به موازات آن معلمان ژاپنی از ارزش و احترام بالایی ، هم به لحاظ علمی و هم به لحاظ اخلاقی و حرفه ای ، نسبت به کارکنان مشاغل دیگر اجتماعی برخوردارند.

زیر نویس
( قانون گواهی کارکنان آموزش و پرورش ) Educational Personnel Certification Law *

منابع
1. مهر محمدی ، محمود (1374). مقایسه تربیت معلم ایران با جمهوری فدرال آلمان. خلاصه مقالات همایش علمی – کاربردی بهبود کیفیت آموزش عمومی . اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران.
2. مهر محمدی ، محمود (1379). بازاندیشی فرایند یاددهی – یادگیری و تربیت معلم . انتشارات مدرسه .
3. رؤوف ، علی ( بی تا ). بررسی جنبش جهانی برای بهسازی تربیت معلم. گزارش تحقیقی. پژوهشکده تعلیم و تربیت.
4. لویس ، کاترین و تسوچیدا. مبانی آموزش و پرورش ابتدایی در ژاپن و مقایسه آن با آمریکا. ترجمه محمد رضا سرکارآرانی (1378).

پایان

سیدرفیع الدین میرعربشاهی
برگرفته از
http://aarabshai.blogfa.com/post-47.aspx